Instytut Pedagogiki

Na mocy Zarządzenia nr 13 Rektora UJ z dniem 1 lutego 2018 roku Zakład Pedagogiki Kultury i Historii Idei Pedagogicznych został zlikwidowany (pobierz zarządzenie).

Historia Zakładu sięga 1994 roku, kiedy decyzją JM Rektora powołano Zakład Wychowania przez Sztukę, ale już wcześniej, bo od roku 1990 w Instytucie Pedagogiki UJ działał Zespół Edukacji Kulturalnej skupiony wokół osoby dr. hab. Jana Samka, wybitnego historyka sztuki, specjalisty w zakresie rzemiosła artystycznego i sztuki sakralnej, długoletniego redaktora Katalogu Zabytków Miasta Krakowa oraz niestrudzonego popularyzatora sztuki. Zakład Wychowania przez Sztukę, działający pod kierunkiem naukowym – dr. hab. Jana Samka organizował systematyczne sesje naukowe przeznaczone dla pracowników i doktorantów oraz magistrantów Instytutu Pedagogiki UJ, a także licznych współpracowników uczelni wyższych (Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie) i instytucji kultury, współpracujących w tym czasie z Zakładem (Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, Muzeum Diecezjalne w Tarnowie i inne), skupiając i integrując grono historyków sztuki, pedagogów, artystów (Prof. Stanisław Rodziński) oraz pracowników instytucji kultury. Profesor Jan Samek wydawał publikacje pokonferencyjne w postaci kilku tomów „Sztuka i pedagogika” (I-IV). W tym czasie z Zakładem związana była dr Barbara Niemiec, prowadząca badania nad patriotyzmem i odpowiedzialnością w kontekście edukacji. W Zakładzie podjęto wówczas badania nad środowiskiem kulturowym w edukacji i wychowaniu (na przykładzie zabytkowych parków Krakowa – J. Torowska). Efektem podjętych wówczas badań była realizacja trzech projektów „Parki dla edukacji”(trzyletni projekt), „Planty Krakowskie i ich dziedzictwo kulturowe”, „Zagraj z parkiem” dla dzieci, młodzieży i nauczycieli szkół Małopolskich we współpracy z Wydziałem Ochrony Środowiska UMK, Ośrodkiem Kultury im. C. K. Norwida w Krakowie oraz Małopolskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli oraz seria publikacji poświęcona parkom Krakowa, która jest nadal kontynuowana przez Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida (w 2017 r. ukazał się 15 numer „Parki Krakowa”).

W kwietniu 2000 roku rozszerzono formułę Zakładu na Zakład Pedagogiki Kultury, a po przejściu Profesora J. Samka na emeryturę Zakład powierzono dr. hab. Bogusławowi Żurakowskiemu, znawcy literatury dziecięcej (B. Żurakowski, Literatura-wartość-dziecko, Impuls, Kraków 1999; B. Żurakowski, W świecie poezji dla dzieci, Impuls, Kraków 1999)[1].  
Zakład koncentrował swoje badania nad rozwijaniem pedagogiki kultury w perspektywie aksjologicznej (Pedagogika kultury - wychowanie do wyboru wartości, pod red. B. Żurakowskiego, Kraków 2003); relacją kultury artystycznej w procesie wychowania, czego owocem jest wspólna publikacja Kultura artystyczna w przestrzeni wychowania pod red. B. Żurakowskiego, Kraków 2011. Z Zakładem współpracował interdyscyplinarny zespół doktorantów i magistrantów (m. in. mgr Joanna Konieczna, mgr Ewa Hasslinger, mgr Renata Gaj, mgr Dorota Pauluk, mgr Beata Kurdybacha, i inni). W Zakładzie rozwijana była pedagogika dziedzictwa (J. Torowska, Edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wyd. UJ, Kraków 2008); dr A. Sojka prowadziła badania nad rolą muzyki w wychowaniu (A. Sojka, Człowiek i Bóg w pieśni. Studium antropologiczno-pedagogiczne), Wyd. UJ, Kraków 2008 (aktywna do września 2016 r. Więcej zob. wizytówka USOS). W okresie od 2006 r. do czerwca 2013 r. z Zakładem związana była dr Katarzyna Wrońska, koncentrująca swoje badania wokół pedagogiki klasycznego liberalizmu (K. Wrońska, Pedagogika klasycznego liberalizmu w dwugłosie John Locke i John Stuart Mill, Wyd. UJ, Kraków 2012, więcej zob. wizytówka USOS).
Badania nad teorią pedagogiki muzealnictwa i edukacją muzealną dzieci i młodzieży podjęła dr Renata Pater. Po przejściu dr hab. B. Żurakowskiego na emeryturę, w październiku 2009 r. przez kolejne dwa lata Zakładem kierowała dr hab. Krystyna Ablewicz, która skupiła się na problematyce najnowszej metodologii pedagogicznej, gromadząc grono doktorantów (mgr Tomasz Leś, mgr Małgorzata Kozak, mgr Anna Manowska, mgr Izabella Górska, mgr Aleksander Kulesza, mgr Przemysław Kozera i inni) .

Od września 2009 r. do Zakładu Pedagogiki Kultury przyjęty został dr hab. Michel Henri Kowalewicz [2], historyk idei i przewodniczący Międzynarodowego Klubu Historii Idei Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zarządzeniem Rektora UJ nr 51 z dnia 29 czerwca 2011 r. nazwa Zakładu Pedagogiki Kultury została zmieniona na Zakład Pedagogiki Kultury i Historii Idei Pedagogicznych, kierowany od października 2011 r. przez dr. hab. Michela H. Kowalewicza, który niemal równocześnie, bo w październiku 2011 r. powołał do życia i kierował Centrum Badań nad Historią Idei, niezależną jednostką dydaktyczno-badawczą Wydziału Filozoficznego UJ.  
W Zakładzie Pedagogiki Kultury i Historii Idei Pedagogicznych podjęte zostały badania nad historią idei (m. in. badania nad wpływami poszczególnych modeli Oświecenia na historię myśli i kultury europejskiej). Od 2013 r. z inicjatywy dr. hab. M. H. Kowalewicza, prof. UJ, w ramach założonego przy Wydziale Filozoficznym Centrum Badań nad Historią Idei, zainicjowano wydawanie periodyku o zasięgu międzynarodowym Orbis Idearum. European Journal of the History of Ideas oraz serię książek Vestigia Idearum Historica. Beiträge zur Ideehgeschichte Europas. Prace te, stały się istotne nie tylko dla całego obszaru akademickiego [3], ale przede wszystkim dla ogólnie rozumianej kultury i społeczeństwa. Historia idei umożliwia bowiem lepsze rozumienie naszej teraźniejszości, której kultura i sposoby myślenia są rezultatem pewnych tradycji. Waga działań w tym obszarze akademickim została dostrzeżona również przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego RP, które zdecydowało się wesprzeć tę inicjatywę i sfinansować projekt mający na celu stworzenie międzynarodowej sieci badawczej w ramach historii idei, włączając w to refleksje dotyczące pedagogiki i edukacji [4].
W czasie współpracy z Prof. Kowalewiczem podjęto też badania nad pojęciem honoru w kontekście terroryzmu i patriotyzmu, pojęciem dobra wspólnego i nad kulturą pamięci zbiorowej (doktoranci: mgr Dawid Wieczorek, mgr Monika Wrzoszczyk, mgr Andrzej Śledź) oraz podjęto szeroko zakrojone badania nad historią idei pedagogicznych (dr J. Torowska), rozwoju myśli i teorii edukacji muzealnej (dr R. Pater).
Od 2009 roku Zakład współpracuje z Katedrą Pedagogiki Ogólnej i Społecznej w Uniwersytecie Narodowym im. Iwana Franko we Lwowie. Badania naukowe w zakresie edukacji muzealnej i wielokulturowej w kontekście dziedzictwa kultury prowadzone są w ramach wymiany bilateralnej oraz międzynarodowych projektów i grantów (np. Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (2012-2013), Stypendiów Programu Erasmus (2015),  Funduszu Stypendialnego im. Królowej Jadwigi 2009, 2011, 2016 oraz innych.  
W kontekście badań nad rozwojem pedagogiki muzealnej oraz społecznych kontekstów zmian w edukacji muzealnej w Polsce podjęta została współpraca z Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów w Warszawie. W ramach ”Konwersatorium edukacji muzealnej” prowadzonym pod kierunkiem dr R. Pater odbyły się interdyscyplinarne spotkania naukowe i konferencje włączające się  w debatę na temat Strategii Rozwoju Muzealnictwa w Polsce (2011 – 2015).
W 2014 roku Zakład zorganizował i zrealizował staż z Uniwersytetem Warmińsko-Olsztyńskim, w ramach doskonalenia kompetencji naukowo-dydaktycznych tegoż Uniwersytetu.
Na pięciolecie istnienia Zakładu we współpracy z doktorantami oraz Oddziałem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Krakowie we wrześniu 2016 r. zorganizowano ogólnopolską konferencję naukową, zatytułowaną „Ideologie edukacji”.
Po śmierci Prof. Kowalewicza (8 października 2016 r.) funkcję p.o. Kierownika Zakładu pełni dr hab. Mariusz Sztuka.

Od samego początku istnienia Zakładu kontynuowane są badania nad sztuką w kontekście edukacji i pedagogiki (parki, ogrody, muzea, galerie, ekspozycje). Obecnie w Zakładzie prowadzone są badania nad historią idei pedagogicznych, pedagogiką kultury w relacji do ważnych zmian społecznych – migracji (badania nad kulturą i dziedzictwem, dziedzictwem migrującym, pedagogiką muzealną), informatyzacji, nowych mediów, wreszcie międzynarodowego terroryzmu czy kultury pamięci. W ramach zadania badawczego: Procesy animacyjno-edukacyjne oraz ich społeczno-kulturowe konteksty kontynuowane są badania nad dyskursem w zakresie edukacji muzealnej, dziedzictwa; prowadzone są badania nad pamięcią i honorem, wykorzystaniem środowiska ogrodu jako ważnego czynnika wychowania i edukacji, oraz nad historią idei pedagogicznych w ujęciu M. M. Rubinsteina. Zainicjowano też nowe badania  nt. ideologii edukacyjnych.
W 2016 roku ukazała się publikacja dr R. Pater, Edukacja muzealna- muzea dla dzieci i młodzieży.
Zakład nadal stale współpracuje z wieloma instytucjami naukowo-badawczymi na terenie Krakowa i Polski (Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i wieloma instytucjami kultury, Ośrodkiem Kultury im. C.K. Norwida prowadząc konsultacje, prace eksperckie  i projekty kulturowe oraz podejmując liczne działania środowiskowe). Aktualnie Zakład współpracuje z Pracownią Multimodalnych Strategii Edukacyjnych UJ („Współczesna edukacja kulturowa z perspektywy polonistów muzealników i pedagogów”).

_______________

[1] Inne publikacje, m. in.: B. Żurakowski, Literatura dla młodego odbiorcy jako przekaz świata wartości wychowawczych, [w:] Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka, red. E. Marynowicz-Hetka, J. Piekarski, UŁ, Łódź 1998. Tenże, Wartości i antywartości w wychowaniu [w:] Edukacja wobec dylematów moralnych współczesności, red. F. Adamski, A.M. de Tchorzewski, UJ, Kraków 1999; Tenże, Aksjologiczne implikacje teorii wychowania, [w:] Myśl pedagogiczna przełomu wieków, red. T. Aleksander, UJ, Kraków 2001; Tenże, Andragogika wobec wartości, w: Aksjologia edukacji dorosłych, red. J. Kostkiewicz, KUL, Lublin 2004., Tenże, Wychowanie do wyboru wartości [w:] Wychowanie personalistyczne, red. F. Adamski, WAM, Kraków 2005; Tenże, Animacja społeczno-kulturalna wobec zagadnienia wartości [w:] Akademickie kształcenie animatorów i menedżerów kultury w Polsce: koncepcje, doświadczenia, wyzwania, red. B. Jedlewska, Verba, Lublin 2006. Tenże, Aksjologiczny aspekt wychowania artystycznego (w:) Edukacja artystyczna a rzeczywistość medialna, red. Romualda Ławrowska i Bożena Muchacka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2009, s. 9-18.

[2] W latach 1983-2005 aktywny we Francji: w Metz (Centre d’Etude du XVIIIe siècle, C.N.R.S.) i w Paryżu (Maison des Sciences de l’Homme). Od 2005 roku wykładał filozofię i historię idei w Polsce: na Uniwersytecie Gdańskim, Szkole Wyższej Psychologii Społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim.

[3] Zwłaszcza tzw. Obszaru HSS, czyli Humanities & Social Sciences.

[4] Projekt zatytułowany: History of Ideas Research Network finansowany z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki MNiSW.

Badania nad sztuką w kontekście edukacji i pedagogiki (parki, ogrody, muzea, galerie, ekspozycje).

Badania nad historią idei pedagogicznych, pedagogiką kultury w relacji do ważnych zmian społecznych – migracji (badania nad kulturą i dziedzictwem, dziedzictwem migrującym, pedagogiką muzealną), informatyzacji, nowych mediów, wreszcie międzynarodowego terroryzmu czy kultury pamięci.

W ramach zadania badawczego: Procesy animacyjno-edukacyjne oraz ich społeczno-kulturowe konteksty kontynuowane są badania nad dyskursem w zakresie edukacji muzealnej, dziedzictwa; prowadzone są badania nad pamięcią i honorem, wykorzystaniem środowiska ogrodu jako ważnego czynnika wychowania i edukacji oraz nad historią idei pedagogicznych w ujęciu M. M. Rubinsteina. Zainicjowano też nowe badania  nt. ideologii edukacyjnych.

Zrealizowane projekty:

• „Parki dla edukacji” projekt trzyletni dla Małopolski, współpraca Wydział Ochrony Środowiska UMK i Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida w Krakowie,
• „Planty Krakowskie i ich przestrzeń kulturowa”- dziedzictwo kulturowe, współpraca Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida w Krakowie i Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli,
• Projekt badawczy z obszaru HSS w ramach historii idei, włączający w to refleksje dotyczące pedagogiki i edukacji,
• Międzynarodowe  projekty i granty (np. Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki (2012-2013),
• Stypendia Programu Erasmus (2015),
• Fundusz Stypendialny im. Królowej Jadwigi (2009, 2011, 2016).

Monografie:

1. Pater R., Edukacja muzealna – muzea dla dzieci i młodzieży. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ISBN 978-83-233-9529-4 (e-book), ISBN 978-83-233-4155-0, ss. 228.
2. Kowalewicz M.H., Lessing et la culture du Moyen Age, (= Spolia Berolinensia. Berliner Beiträge zur Geistes- und Kulturgeschichte des Mittelalters und der Neuzeit, 23), Hildesheim: Weidmann, 2003, 452 str. [opublikowana dzięki pomocy finansowej Maison des sciences de l’Homme, Paryż]
3. Torowska J., Parki Krakowa. Część pierwsza, Wyd. Sponta, Kraków 2002 (94 s., format B5, ilustracje i plany).
4. Torowska J., Planty Krakowskie. Przewodnik dla nauczycieli, Wyd. MCDN, Kraków 2003 (159 s., 47 ilustracji i planów).
5. Torowska J., Park im. Dra Henryka Jordana. Seria Parki Krakowa, Wyd. Ośrodka Kultury im. C. K. Norwida, Kraków 2006 (57 s., ilustracje i plany).
6. Torowska J., Edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wyd. UJ, Kraków 2008 (102 s.).
7. Torowska J., Planty Krakowskie i ich przestrzeń kulturowa. Seria Parki Krakowa, Wyd. Ośrodka Kultury im. C. K. Norwida, Kraków 2012 (120 s., ilustracje i plany).

Artykuły w czasopismach naukowych:

1. M. H. Kowalewicz, Dzieje cywilizacji w Polsce w kontekście europejskim, [w:] Katecheta. Pismo Wychowawców Katolickich: rodziców, nauczycieli i duszpasterzy, ISSN: 0209-1291, nr 1/2016, s. 28-32.
2. Pater R., Edukacja estetyczna w permanentnym rozwoju osobowości. Działania edukacyjne muzeów i centrów nauki, [w:] Transdyscyplinarne studia o kulturze (i) edukacji. Nr 11 (2016), ISSN 1896-5903, s. 290 - 307.
3. Torowska J., Sytuacja edukacyjna dzieci imigrantów w Polsce – raport Eurydice a refleksje na marginesie spotkania poświęconego aktualnej sytuacji uchodźców w Krakowie i Polsce – wybrane aspekty [w:] Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Pedagogika, ISSN 1734-185Y, t. XXV, s. 461-476.

Artykuły w pracach zbiorowych:

4. Torowska J., Rozważania o istocie dziedzictwa niematerialnego – współczesne konteksty edukacyjne. Pedagogika miejsca i wprowadzanie w kulturę jako szansa na odkrywanie tożsamości. [w:] Niematerialne dziedzictwo miasta. Muzealizacja, ochrona, edukacja, red. Magdalena Kwiecińska, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2016, s. 309-320.
5. Torowska J., Considerations on the Essence of Intangible Heritage – Contemporary Educational Contexts. Place-Based Education and Introduction to Culture as an Opportunity to Discover Identity, [in:] Intangible Heritage of the town, museafication, protection, education, ed. Magdalena Kwiecinska, The Historical Museum of the City of Krakow, ISBN 978-83-7577-246-3, Krakow 2016, pp. 303-314.

Inne artykuły:

6.  Pater R., Działalność naukowa, edukacyjna i wydawnicza muzeów w Polsce.[w:] Muzea w Polsce. Raport na podstawie danych z projektu „Statystyka muzeów” (2013-2015). Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów 9, ISBN 978-83-64889-18-9. NIMOZ. Warszawa, s. 13-28.
7. Pater R., Międzypokoleniowe spotkania ze sztuką w „Labiryncie zmysłów”. Publikacja projektu „Laboratorium Zmysłów - międzypokoleniowa przestrzeń”. Wyd. Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie. Kraków. S. 5-13.

Publikacje i referaty Doktorantów:

1. Śledź A., Zbiorowe strategie i polityki radzenia sobie z trudną pamięcią [w:] Zaradność społeczna. Współczesne przejawy i ograniczenia. A. Michalska, P. Nosal (red.). Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM, ISBN 978-83-64902-26-0, ss. 199-208.
2. Wieczorek D. K., Defining honor. A look at modern lexicographical works, [in:] Orbis Idearum. European History of Ideas NetMag, Vol. 4, No. 1, ISSN: 2353-3900, s. 117-130.