Międzynarodowe Seminarium Eksperckie "Edukacja obywatelska dorosłych wobec migracji"

01.06.2017 Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Organizatorzy: Instytut Pedagogiki UJ, Internationaler Bund Polska,
Partnerzy: Internationaler Bund, Fundacja Konrada Adenauera, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Goethe Institut.

W sesji referatowej jako pierwsza wystąpiła prof. dr hab. Halina Grzymała-Moszczyńska. W swym referacie skoncentrowała się najpierw na ukazaniu negatywnego wpływu mediów masowych na obraz migracji i imigrantów muzułmańskich w Polsce. Wpływ ten, zdaniem Profesor Grzymały-Moszczyńskiej, jest tak duży, że można wręcz mówić o panice moralnej w Polsce oraz islamofobii. W części drugiej referatu, która poświęcona była omówieniu strategii przydatnych w pracy z imigrantami, przedstawione zostały cztery wykorzystywane w tym kontekście psychologiczne modele: model kontaktu, model informacyjny, budowanie empatii oraz przyjmowanie perspektywy. Jako pozytywny wzorzec pokazany został także projekt Otwarty Kraków  – włączający mniejszości narodowe i etniczne oraz cudzoziemców w nurt wspólnego życia w mieście w oparciu o pozytywny potencjał wynikający z wielokulturowości i różnorodności.

Drugi referat w ramach sesji plenarnej pt. „Nowe cele edukacji obywatelskiej? Wyzwania i
perspektywy w czasach migracji“ wygłosiła prof. dr. Christine Zeuner. Prelegentka kanwą swojego wystąpienia uczyniła pojęcie „społeczeństwa postmigracyjnego“, które w niemieckiej dyskusji o migracji stało się już jednym z centralnych pojęć. Odnosi się ono do społeczeństw, które w ostatnim czasie doświadczyły kolejnych fal migracyjnych, jest to jednak pojęcie jeszcze wciąż niejednoznaczne, bo – jak zaznaczyła profesor Zeuner – społeczeństwa te wciąż ewoluują, a kierunek zmian nie jest możliwy do przewidzenia, konieczna jest więc stała dyskusja na temat zmian, ich konsekwencji oraz możliwych rozwiązań systemowych. Zjawisko migracji wymusza przyjęcie nowych postaw nie tylko przez imigrantów, ale również przez obywateli Niemiec. Celem działań edukacyjnych powinno być dążenie do tego, by obywatele nauczyli się akceptować odmienność (pluralizm jako podstawa życia społecznego). Demokracji i tolerancji – jak podkreśliła profesor Zeuner - trzeba się uczyć przez całe życie, czemu służyć może dobrze prowadzona edukacja obywatelska, edukacja międzykulturowa, edukacja polityczna (np. kursy integracyjne organizowane przez ministerstwo ds. edukacji).

Trzecim ekspertem była prof. dr. Claudia Fahrenwald, która zaprezentowała referat na temat „Oferta kształcenia dla wolontariuszy pracujących z migrantami“. Na początku przedstawiła nowe cele edukacji obywatelskiej, które zrodziły się w czasie kryzysu migracyjnego w Niemczech. Jej zdaniem praca wolontariuszy z uchodźcami jest nie do przecenienia. To bowiem bezpośredni kontakt z migrantami daje szansę na niwelowanie uprzedzeń i stereotypów, a budowanie trwałych i stabilnych relacji daje szansę na harmonijne współżycie i pogodzenie wzajemnych interesów. Prelegentka przedstawiła główne formy zaangażowania na rzecz pracy z uchodźcami (nauka języka niemieckiego, pomoc  socjalno-prawna, przyuczenie do zawodu itp.). Przedstawiła też sylwetkę typowego wolontariusza, którego cechuje przede wszystkim otwartość, komunikatywność, empatia i zdolności pedagogiczne.

Ostatni referat pt. „Możliwości poprawy sytuacji migrantów na Ukrainie poprzez edukację dorosłych” wygłosiła prof. dr. Iryna Petriuk. Autorka dużą część wystąpienia poświeciła emigracji z Ukrainy. Zdaniem prelegentki nasilające się w ostatnich latach zjawisko emigracji zarobkowej Ukraińców do Polski, Rosji czy Włoch ma swoje pozytywne i negatywne skutki. Do korzyści zaliczyć należy obniżenie bezrobocia i wzrost inwestycji na Ukrainie. Do negatywnych: brak wpływów z podatków do budżetu państwa, starzenie się społeczeństwa ukraińskiego, eurosieroctwo. Wielu obywateli Ukrainy podlega zjawiskom przestępczym, które wiążą się z migracją, a jest to praca w „szarej strefie”, dyskryminacja a także handel ludźmi. Aby przeciwdziałać fali emigracji rząd ukraiński wprowadza zmiany systemowe polegające m.in. na poszerzaniu oferty studiów niestacjonarnych („w 2 lata zmieniam zawód”), kursy zawodów nowych, doradztwo w zakresie zakładania własnej działalności gospodarczej. Ważną kwestią jest również edukacja kobiet – a w szczególności kursy asertywności (profilaktyka handlu ludźmi,).
O ile przed południem wiele uwagi poświęcono problemom migracji w ogóle, o tyle po południu wiodące pytanie dotyczyło roli edukacji obywatelskiej w procesach integracji imigrantów z przyjmującymi ich społeczeństwami. Otwierając dyskusję w tej części, dr hab. Ewa Bobrowska zwróciła uwagę na paradoksalność sytuacji, w której z jednej strony odmowa przyjęcia imigrantów przez europejskie społeczeństwa byłaby nie tylko niehumanitarna, ale również sprzeczna z ideałami demokracji, z drugiej zaś - napływ dużej liczby ludzi pochodzących ze społeczeństw, które demokracji nigdy nie praktykowały, może stać się zagrożeniem dla utrzymania tych ideałów w życiu społecznym. Na tym tle palące staje się pytanie, jaką rolę w procesach integracji przybyszów z przyjmującymi ich społeczeństwami spełniać może edukacja obywatelska.
Dyskusja skoncentrowała się na trzech głównych problemach. Pierwszym był charakter edukacji obywatelskiej. Uczestnicy zgodzili się, że obok przekazywania wiedzy obywatelskiej, bardzo ważne jest także stwarzanie okazji do tego, by imigranci mogli praktykować partycypację obywatelską. Pojęciem kluczowym stała się w tym kontekście sfera publiczna w rozumieniu Hannah Arendt oraz Charlesa Tylora. Zwrócono przy tym uwagę, że migracja ujawnia słabości sfery publicznej w społeczeństwach przyjmujących imigrantów. Dotyczy to zwłaszcza polskiego oraz ukraińskiego społeczeństwa, gdzie niska aktywność obywatelska stanowi poważną blokadę w procesach integracji imigrantów.
Drugim poruszonym w dyskusji zagadnieniem były metody aktywizowania i integrowania imigrantów. Omówione zostały pewne oddolne działania podejmowane przez stowarzyszenia społeczne, ale najwięcej uwagi poświecono rozwiązaniom systemowym (czy to na poziomie centralnym czy samorządowym), których zaletą jest ich stałość oraz całościowe podejście do problemu.  W tym kontekście szczególnie znaczące było przedstawienie rozwiązań przyjętych w Linz.
Ostatnia rozważana kwestia dotyczyła miejsca edukacji obywatelskiej w procesach integracji. Zauważono, że z punktu widzenia przybyszów bardziej palące od edukacji obywatelskiej są takie kwestie, jak zdobycie kompetencji umożliwiających wykonywanie pracy zarobkowej, czy dostęp do służby zdrowia, a więc kwestie najbardziej podstawowe. Odwołując się do własnych doświadczeń w pracy z imigrantami zwrócono też uwagę na traumatyczne przeżycia tych ludzi oraz ich trudności adaptacyjne wynikające z głębokich różnic kulturowych – szok może być tak duży, że część imigrantów w ogóle nie chce integrować się z obcą kulturą, niektórzy nawet odmawiają nauki nowego języka. Postulowano w związku z tym, by w pracy z imigrantami uzbroić się w cierpliwość i oczekiwane procesy adaptacyjne obliczać na wiele lat.

Do panelu zaproszone zostały 32 osoby z ośrodków akademickich i instytucji prowadzących pracę z migrantami w Polsce, Niemczech, Austrii i na Ukrainie. W związku z tym, że debata zgromadziła przedstawicieli różnych krajów i różnych instytucji, okazała się niezwykle inspirująca i ciekawa.
W debacie wzięli udział miedzy innymi: Agnieszka Awzan-Spychalska - Urząd Miasta Poznań, prof. Ewa Bobrowska – Uniwersytet Jagielloński, Leila Becker - Internationaler Bund, dr Beata Cyboran – Uniwersytet Jagielloński, Kerstin Erwert - Internationaler Bund, Dr Iryna Galaktionova - Uniwersytet w Kijowie, Dr Stefan Giegler - Uniwersytet Linz, dr Dorota Gierszewski - Uniwersytet Jagielloński, Grzegorz Grzonka - Internationaler Bund Polska, Agnieszka Janas -Uniwersytet Papieski JPII, Dr Tetyana Kloubert - Uniwersytet Augsburg, Dr Xenia Kuhn - Uniwersytet Kolonia, Prof. Joanna Mysona-Byrska - Uniwersytet Papieski JPII, Beata Nosek - Uniwersytet Jagielloński, Dr Joanna Olszewska-Gniadek - Uniwersytet Jagielloński, prof. dr. Iryna Petriuk – Uniwersytet Czerniowiecki, dr Julia Kluzowicz - Uniwersytet Jagielloński, Silvia Schott - Internationaler Bund, Julia Skakalska - Uniwersytet Jagielloński, Konrad Tack - Internationaler Bund, Laut Torsten - Internationaler Bund, Prof. Katarzyna Wrońska - Uniwersytet Jagielloński.
Zagadnienie związane z problematyką budowania sfery publicznej w kontekście migracji to zostało rozwinięte przez Prof. dr Tetyanę Kloubert z Uniwersytetu w Augsburgu, która odniosła je do teorii Hanny Arendt. Dr Xenia Kuhn reprezentująca Bürgerzentrum Ehrenfeld e.V. w Koloni zwróciła uwagę na problemy pojawiające się w pracy z migrantami oraz podkreśliła znaczenie osób podejmujących takie wyzwanie, w społeczeństwie przejawiającym często niechętne postawy społeczne wobec uchodźców. Praktyczne kwestie związane z edukacją obywatelską migrantów były poruszane głównie przez przedstawicieli organizacji pozarządowych np. reprezentantów Internationaler Bund i Internationaler Bund Polska. Praktyczne kwestie poruszyła także Vita Kazmirova i Iryna Galtanikowa, które zaprezentowały doświadczenia z pracy z migrantami prowadzonej w ramach Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu w Lublinie oraz w pracy w środowisku lokalnym na Ukrainie.

Międzynarodowe seminarium eksperckie “Edukacja obywatelska dorosłych w kontekście migracji” w Krakowie zgromadziło 60 naukowców oraz praktyków zainteresowanych tematem edukacji obywatelskiej dorosłych wobec migracji z Niemiec, Ukrainy i Polski, tj. naukowcy, nauczyciele, pracownicy organizacji pozarządowych, samorządowcy, politycy, pracownicy sektora pomocy społecznej i pracy socjalnej, studenci.
Zakład Pedagogiki Społecznej i Andragogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego chce podjąć się kontynuowania tego przedsięwzięcia, by stało się ono cykliczną wymianą poglądów międzynarodowych środowisk zainteresowanych budowaniem społeczeństwa obywatelskiego. Kolejna konferencja naukowa dotycząca tego zagadnienia planowana jest na 2019 rok.